Gestalttherapie in de Kijker

Vanuit de Integratieve Modaliteit hebben we respect voor elke modaliteit en/of psychotherapeutische stroming, met elk, haar eigen sterktes en zwaktes. Aangezien we daarom veelvuldig in contact komen met collega’s die mono-theoretisch zijn opgeleid, willen we graag, zo nu en dan, een mono-theoretische modaliteit in de kijker zetten, om de paralellen met de Integratieve Modaliteit duidelijk te maken.

Vandaag belichten we graag de Gestalttherapie. Studenten aan de AIHP zullen meteen de vectoriële voorstelling herkennen tussen enerzijds het ‘zelf‘ en de omgeving/aanpassing/beperkingen. De Integratieve Modaliteit wil hiermee tevens de hand reiken naar een modaliteit, die in se, niet veel verschilt van de hare, en hoopt van de Gestalttherapeuten hetzelfde.

Gestalt in een notendop

Gestalt schittert in haar eenvoud. Het gaat over vrijheid herstellen waar deze door patronen (trauma’s) verloren is gegaan. Daarvoor is er een verfijnde verdieping nodig in de begrippen “gewaarworden” en “contact maken”.

Gewaarworden is iets dat dagelijks van moment tot moment plaats vindt. Steeds wordt een mens door zijn omgeving geraakt. Dit begint met lichamelijk waarnemen of lichamelijk opmerken, gaat over in voelen en mondt uit in een behoefte die richting geeft aan wat iemand zou willen doen.

Contact is de wisselwerking met je omgeving. In contact probeer je je eigen behoefte te bevredigen maar vaak is dit maar beperkt of helemaal niet mogelijk omdat andere mensen wat anders willen. Dan ontstaat er een spanningsveld. Doel van contact is om tot de best mogelijke afstemming te komen.

Gestalt verschilt van de meeste andere therapiestromingen in het ‘polariteiten-model’ dat haar basis vormt (cfr. vectoriële voorstelling in de integratieve modaliteit bij de AIHP). Niets is in zichzelf beter of slechter dan iets anders. De situatie zal bepalen wat er het best gedaan kan worden. Dit maakt dat er geen normatieve modellen of protocollen aangeboden kunnen worden. Daarmee vindt de cliënt een houvast en kompas in zichzelf in plaats van buitenaf richting aangereikt te krijgen. Het is net als alle goede ontwikkelingshulp: je brengt mensen geen kant en klaar product (voedsel) maar leert ze zelf te produceren wat ze nodig hebben en bij hen past.

Wat is moeilijk aan Gestalt?

Het moeilijke aan Gestalt is dat er weinig houvast van buitenaf gegeven wordt in de vorm van regels of normen. Telkens weer doe je niets anders dan samen met je cliënt afdalen naar het midden van zijn (problematische) situatie en van daaruit samen met de cliënt uitzoeken wat er nodig is en hoe dit het best in contact gerealiseerd kan worden. Dit afdalen vraagt van de Gestalt werker een onbevangen openheid naar het unieke leven van de cliënt. Onbevangen wil zeggen: niet gevangen in theorieën, modellen, gedachten en vooronderstellingen die het gevaar in zich hebben dwingend en belerend te worden. Daarmee blijven zowel cliënt als hulpverlener uit de vervreemding van hun zintuigen en hun lichaam en houden zij een levend contact met de realiteit.

Om Gestalt te leren is een persoonlijke ontwikkeling nodig die je in staat stelt te beschikken over je eigen waarnemingen, gevoelens en ervaringen (cfr. self-therapy tijdens de groei bij de AIHP). Slechts vanuit deze sensitieve zelfkennis, is het mogelijk je in de situatie van anderen te verplaatsen en hierover contact aan te gaan. Dit betreft het doorleefde “bloedleren” zoals door Reiner Maria Rilke beschreven.

Om eer te betuigen in enkele zinnen moet men veel steden, mensen en dingen gezien hebben. Men moet de dieren zien en voelen hoe de vogels vliegen en de lieftalligheid zien in het open gaan van kleine bloemen in de morgen. Men moet terug kunnen denken aan ongekende wegen in verre gebieden. Aan onverwachte ontmoetingen en vertrekken die men had zien aankomen. Aan dagen in de kindertijd die we nog steeds niet begrijpen. Aan ouders die pijn deden terwijl ze vreugde moesten brengen en dat niet verstonden. (Dat was een vreugde voor iemand anders). Aan kinderziekten die zo vreemd begonnen met een reeks belangrijke en diepgaande veranderingen. Aan dagen terug getrokken in de kamers in de stille morgen aan zee, aan de zee zelf, aan zeeën, aan nachten waarin we met de sterren mee reisden en het is nog niet genoeg dit alles te overdenken. Men moet herinneringen hebben aan de vele nachten van liefde waarin er geen één was als een ander. Aan kreten van vrouwen in barensnood en aan lichte witte slapende vrouwen die opnieuw zich zelf sloten in het geboortebed. Men moet ook naast de doden gezeten hebben in een kamer met open raam met levendige geluiden en toch is dat nog niet genoeg om te zeggen dat je genoeg weet en kan putten uit eigen bron. Men moet in staat zijn alles te vergeten zeker al het vele en met veel geduld te wachten tot ze opnieuw verschijnen. En toch is het nog niet genoeg voor de herinnering zelf. Niet tot ze verworden zijn tot bloed in ons zelf tot glans en glorie naamloos en niet meer vervreemd van ons zelf en dan kan het gebeuren dat op een moment het eerste woord ontstaat uit het zelf en vandaar gaat. (vertaling Suzanne Haest)

Als je eenmaal zover bent heeft dit je gebracht dat je in staat bent:

in de lichaamstaal van jezelf en de ander houvast te vinden
een gepast antwoord te geven op (heftige) gevoelens
onmacht en chaos te verdragen
woorden te vinden die in het contact kunnen helpen
vrijheid te vinden te midden van alles wat onmogelijk is…

Ien van Duijnhoven Gestalttherapie is een ervaringsgerichte therapie. Wanneer je je bewust wordt van het samenballen van je hand, kan dit je in contact brengen met bijvoorbeeld je boosheid; je zou iemand wel een klap willen geven. Je ervaart aan je lichaam hoe boos je eigenlijk bent. Vanuit dit ervaren komen zowel cliënt als therapeut tot handelen.

De meeste van onze behoeften hebben te maken met de ander: we willen gezien worden, we willen erbij horen etc. Tegelijk met de behoefte bestaat ook de angst: de angst om afgewezen te worden, de angst om niet te krijgen wat we willen.

Niet al je behoeften worden ingewisseld. Denk maar aan je opvoeding; je ouders wilden vaak iets anders (voor jou) dan jij. Je zoekt dan binnen de beperkingen naar een manier om je behoefte toch te bevredigen. Wanneer je je behoefte verdringt om niet elke keer de afwijzing te voelen, spreken we van een onaffe situatie. Onaffe zaken blijven aandacht vragen tot ze zijn afgerond. Binnen de Gestalttherapie werken we met wat er op dit moment voor jou actueel is.

Support, herkenning en erkenning zijn voor mij de pijlers van de therapie. Er is moed voor nodig om te kunnen veranderen (cfr. groeien bij de AIHP).

Jaap den Haan Gestalttherapie is een ervaringsgerichte therapie (experiëntiële therapie). Er wordt zoveel mogelijk gewerkt in het hier en nu. We vinden de integratie van lichamelijk gewaar zijn (zoals emoties en wat je fysiek ervaart) met cognitie en je denkvermogen van groot belang. Dit gewaarzijn van jezelf beschouwen we als de belangrijkste bron om je eigen behoeften te (leren) kennen om van daaruit je eigen keuzes te kunnen maken en verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen leven. In de Gestalttherapie beschouwen we de mens onlosmakelijk verbonden met zijn omgeving en met andere mensen (op je werk, familie, etc.). We werken vanuit een holistisch mensbeeld.

De wijze waarop jij contact maakt met andere mensen en met je omgeving wordt in de Gestalttherapie onderzocht. Daarin schuilen vaak aangeleerde patronen die je voorheen in je leven hebben geholpen maar die je in je huidige leven (hier en nu) in de weg staan. Ze vormen soms een belemmering die je frustreert, waardoor je levensplezier afneemt. Gestalttherapie is er op gericht deze (disfunctionele) patronen te ontdekken en te ervaren dat het ook anders kan door te experimenteren in een veilige omgeving op een manier die werkt voor jou.

Visie

Als hulpverlener verkeer je dagelijks in moeilijke situaties. Cliënten die vast zitten in pijn, angst en onmacht vragen om meer dan een oplossingsgericht of systemisch werkmodel en interventierepertoire. De kracht van de Gestalttraining zit in het doormaken van een persoonlijke ontwikkeling. Deze stelt je in staat om als professional vanuit echtheid aanwezig te zijn in het hier en nu van emotioneel ingewikkelde situaties. Daarmee leer je iets unieks: je leert gevoelens van boosheid, angst, verdriet en machteloosheid voor jezelf en de ander te dragen en ze vervolgens afgestemd in contact te brengen. Zo vind je houvast in jezelf en wordt je persoonlijkheid je belangrijkste en meest effectieve werkinstrument. Dit maakt het mogelijk met je cliënten een helende relatie aan te gaan. Door de focus te verschuiven van het probleem naar de mens en zijn verlangens, achter het probleem, creëer je veiligheid en vertrouwen in zeer kwetsbare contacten. Hierdoor kan er zich in de situatie wat lucht en grond ontwikkelen en een open en eerlijke dialoog ontstaan. De kern van de Gestalt methodiek en visie is:

Situationeel. Mensen en problemen dienen steeds bekeken te worden binnen de context van de gehele situatie en de relaties die daarin een rol spelen.
Ervaringsgericht: Leren betekenis te geven aan ervaringen en gevoelens tegen de achtergrond van de situatie en de eigen geschiedenis.
Vrijheid herstellend. Ontwikkelen van een breder repertoire van contactstijlen in de wisselwerking met de omgeving.
Dialogisch. Voor emotionele en persoonlijke ontwikkeling en het herstel van eigen kracht is de ondersteuning vanuit een intieme doch professionele relatie essentieel.
Gebaseerd op polariteiten. Vrolijk is niet beter of slechter dan boos. Afstand niet beter of slechter dan nabijheid. De situatie bepaalt de waarde van iets. Over beide polen beschikken vergroot je mogelijkheden.
Holistisch. Het geheel is meer dan de som der delen. De betekenis ligt in het geheel. Een mens wordt geen recht gedaan als hij gereduceerd wordt tot een verzameling feitelijkheden.
Creatief afstemmend. Vrijheid vindt altijd plaats binnen bepaalde grenzen. Het is de kunst je mogelijkheden te ontdekken te midden van allerlei onmogelijkheden die de realiteit ons oplegt.
Behoefte- en taakgericht. In de wisselwerking tussen een mens en zijn omgeving zien we steeds een geven en nemen tussen wat die mens van zijn omgeving wil (behoefte) en wat de omgeving van die mens vraagt (taak) Mogelijkheden ontstaan daar waar er een reële kijk is op de aanwezige beperkingen en bepaaldheden.

GESTALTTHERAPIE: PSYCHOTHERAPIE VAN HET CONTACT – Volgens de Gestalttheorie is contact voor mensen even noodzakelijk als zuurstof en water. Gestalttherapie wordt dan ook de psychotherapie van het contact genoemd.

DE MENS IN ZIJN OMGEVING – Uitgangspunt is dat een mens een onlosmakelijk onderdeel is van zijn omgeving. Zijn omgeving omvat gezin, werk, vrienden en relaties. Dit geheel is te beschouwen als onderdeel van de grotere wereld. Volgens de Gestaltbenadering ervaren mensen psychische problemen als het contact met hun omgeving verstoord is en ze dit niet kunnen herstellen. Deze opvatting wijkt af van de meeste psychotherapieën, die psychische problemen zien als een verstoring van het geestelijk evenwicht.

ZINTUIGELIJKE EN LIJFELIJKE BEWUSTWORDING – In de Gestaltbenadering, staat de therapeut niet alleen stil bij de problemen zelf, maar legt vooral nadruk op de manier waarop je deze problemen ervaart, binnen jouw omgeving. Welke betekenis hebben ze in je leven en hoe ga je ermee om? De aandacht richt zich ook sterk op wat je zintuigen waarnemen, wat je lijfelijk ervaart. Hierdoor krijg je vaak een passender antwoord op levensvragen dan wanneer je je alleen door je gedachten laat leiden. Door gewaar te zijn van lichamelijke en zintuiglijke signalen, leer je opnieuw contact maken met je eigen beleving en leer je om op een creatieve manier met je problemen om te gaan. Gestalttherapie is daarom een boeiend proces, dat soms pijnlijk en confronterend is, maar ook humoristisch en bevrijdend.

Philippe Vrancken