Psychofarmaca Nieuws

1. Na lange tijd komt in België voor het eerst, naast methylfenidaat (Rilatine, Concerta, Equasym, Medikinet), ook dexamfetamine op de markt, weliswaar, in tegenstelling tot Nederland, secundair geïndiceerd.

Lisdexamfetamine (Elvanse®) heeft als indicatie Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) bij adolescenten en kinderen vanaf 6 jaar wanneer de respons op eerdere behandeling met methylfenidaat klinisch onvoldoende wordt beschouwd, onder toezicht van een specialist in gedragsstoornissen bij kinderen en/of adolescenten (synthese van de SKP). Lisdexamfetamine is een prodrug van dexamfetamine, die beiden reeds lang in andere landen worden gebruikt. Dexamfetamine is in België als magistrale bereiding beschikbaar.
Commentaar van het BCFI
Net als bij de andere medicamenteuze behandelingen van ADHD zijn de meeste studies van korte duur en bestaan er slechts weinig vergelijkende studies. Lisdexamfetamine zou een optie kunnen zijn in geval van onvoldoende werkzaamheid van methylfenidaat. De groei en de cardiovasculaire en psychische toestand moeten gedurende de hele behandelingsduur bewaakt worden. Er moet rekening worden gehouden met het risico van oneigenlijk gebruik en misbruik.

Wat is het verschil tussen Rilatine (methylfenidaat) en dextro-amfetamine? Methylfenidaat (o.a. Ritaline, Concerta) en dextro-amfetamine behoren beide tot de zogenaamde stimulantia. Dat wil zeggen dat het amfetamine-achtige stoffen zijn die onder de Opiumwet vallen. Methylfenidaat en dextro-amfetamine zijn beide (in Nederland) eerste keus medicijnen voor ADHD (Richtlijn ADHD bij volwassenen deel I, NVvP, sept 2015). Beide middelen werken goed voor de ADHD-symptomen en hebben vergelijkbare bijwerkingen, al lijken de bijwerkingen bij dextro-amfetamine milder. 

Het werkingsmechanisme: Ritaline remt in de synaps (schakelcel voor signalen in de hersenen) de heropname van de neurotransmitters (boodschapperstoffen) dopamine en noradrenaline, terwijl dextro-amfetamine de afgifte van deze stoffen bevordert. Door dit verschil in werkingsmechanisme is het mogelijk dat je niet op het ene, maar wel op het andere middel reageert. Samen zijn deze middelen bij 89% van de kinderen met ADHD effectief. Methylfenidaat alleen is effectief bij zo’n 70% van de kinderen en volwassenen. Dus als methylfenidaat niet of onvoldoende werkt kan dextro-amfetamine geprobeerd worden, omdat een niet onaanzienlijk aantal mensen daar in zo’n geval wél baat bij heeft. Veel mensen reageren goed op beide middelen, zodat je achtereenvolgens beide zou kunnen proberen om het meest optimale middel te kiezen.

De werkingsduur: Deze is van Ritaline 2-4 uur, van dextro-amfetamine 4-5 uur. Dit betekent dat je 3-6x per dag je medicatie op tijd moet innemen voor een stabiel effect.

De gebruikte dosering: Dextro-amfetamine is tweemaal zo sterk als methylfenidaat, daarom wordt bij dextro-amfetamine de helft van de dosis van methylfenidaat voorgeschreven. Een voorbeeld: als iemand van 80 kg maximaal 40 mg methylfenidaat per dag gebruikt, is dat voor dextro-amfetamine 20 mg per dag.

Langwerkende medicatie: Langwerkende ADHD medicatie bestaat in verschillende vormen en merken met als grondstof methylfenidaat (Concerta, Equasym, Medikinet, Methylfenidaat Retard Sandoz, Mylan of Regenboog, Dexmethylfenidaat Retard Regenboog).  De werkingsduur varieert afhankelijk van het merk bij volwassenen van 6-12 uur. Deze medicatie hoeft maar 2x per dag te worden ingekomen, dat is een voordeel want vaker leidt vaak tot vergeten en daardoor minder effect. Er is 1 langwerkende vorm van Dextro-amfetamine beschikbaar, Dexamfetamine Retard Regenboog, deze werkt 8 uur.

In de Verenigde Staten zijn Adderall en Vyvanse geregistreerd voor ADHD. Adderall is een combinatiepreparaat van verschillende amfetamines, waaronder dextro-amfetamine. Van de langwerkende Adderall XR wordt een werkingsduur tot 12 uur beschreven, maar dit middel is in Nederland niet verkrijgbaar. Vyvanse (in Europa: Elvanse) bevat alleen dextro-amfetamine en werkt ongeveer 14 uur. Eindredactie: Mw. Dr. J.J.Sandra Kooij, psychiater.

 2. Zoals we ook in de lessen psychofarmacologie vertellen, worden SSRI’s ‘off-label’ voorgeschreven bij premature ejaculatie.

Een Cochrane review van RCT’s concludeert dat SSRI’s werkzamer zijn dan placebo bij premature ejaculatie maar meer kans op uitval geven door ongewenste effecten. De resultaten hebben uitsluitend betrekking op een geselecteerde populatie van mannen met levenslange (primaire) premature ejaculatie (d.w.z. aanwezig sedert de eerste seksuele contacten). De methodologische tekortkomingen van de beschikbare studies, de korte opvolgingsduur en het feit dat er geen vergelijkende analyse uitgevoerd is met andere behandelingen, beperken de bruikbaarheid van deze Cochrane review voor de klinische praktijk.